Tuğhan AKBAŞAK ... Bateri Enstrümanı

28 Ocak 2013, 15:55

Grup ve orkestrada, çok büyük bir öneme sahip olan baterist, ritim sağlayıcı konumundadır. Ayrıca, ikinci bir şef olarak orkestrada tempoyu ve ritmin düzenini sağlamakla görevlidir...

BATERİ ENSTRÜMANI

     Bateri, Fransızca’dan gelmiş bir kelimedir, ve vurmalı çalgılar takımını ifade eder. Vurmalı çalgılar takımını ise, farklı büyüklük ve ses verme yetenğindeki davullar, ziller, tomlar ve trampetler meydana getirir. Günümüzde, azınlıkla, bahsedilen vurmalı çalgılar ayrı olarak kullanıldığı gibi, çoğunlukla, tüm vurmalı çalgılar beraber olarak, düzenek halinde bulunup, baterist tarafından baget adı verilen ahşap parçalarla çalınmaktadır. Grup ve orkestrada, çok büyük bir öneme sahip olan baterist, ritim sağlayıcı konumundadır. Ayrıca, ikinci bir şef olarak orkestrada tempoyu ve ritmin düzenini sağlamakla görevli olan baterist, bunların yanı sıra timpani ya da diğer perküsyon çalgıları ile çalınan melodileri dinamik ve ritimsel hale getirip, bütünlüğü sağlamakla görevlidir. Her müzik aletinin sahip olduğu gibi baterinin de kendine özgü ve uluslararası bir nota sistemi vardır. Her nota bateri seti üzerinde değişik bir aksamı veya zili ifade eder.Örneğin, portedeki fa notası, bas davulunu temsil ederken, do notası trampeti temsil etmektedir. Aynı şekilde, de?işik notalarla değişik aksamlar temsil edilmektedir. Bateri nota sisteminde, bilinen içi dolu veya boş, kuyruklu notaların haricinde, kendine özgü semboller de kullanılmaktadır.Örneğin, "x" işareti Hi-Hat’i (pedallı zil) gösterirken, ortasından çizgi geçen "x" ise “Crash” zilini ifade etmektedir. Bateri aksamları ve çalış tarzları temel olarak 6 kısımdan oluşmaktadır.

BATERİ ENSTRÜMANININ PARÇALARI, VURUŞ VE ÇALIŞ TEKNİKLERİ

    İlk olarak bas davulu yer almaktadır. Baterinin en büyük parçası olan bas davulu, kasnak, deri ve ahşap gövdesinden oluşmaktadır. Yerle temas halinde bulunan bir pedal    sayesinde     ayak     ile     çalındığından   dolayı   “Kick”,   ya   da   “Cross” da denmektedir. Müziksel görevinin dışında, aynı zamanda bateri sisteminin temelini ve duruşunu da sağlamaktadır. Farklı müzik tarzlarında, farklı vuruş ve akort teknikleriyle kullanılan bas davulu, isminden de anlaşılacağı gibi bas tonda sesler vererek ritmin sürekliliğini sağlar. Örneğin, caz, blues ve swing gibi müzik tarzlarında, ayak bileğinden ayak parmaklarına uzanan bir doğrultuda çalınan bas davulu, rock ve metal gibi müzik tarzlarında, sadece ayak parmakları üzerinden alınan güç ile çalınmaktadır. Özellikle, rock ve metal müzik tarzlarında bas davulu, iki adet kullanılabilir ya da “Twin Pedal” şeklinde tabir edilen, tek bas davulu iki pedal ile çalınabilir. Bu şekilde yaratılan ve birbirinin simetriği olan sesler müziğe sabit ve güçlü bir ritim eşliği oluşturmaktadır.

    İkinci olarak trampet yer almaktadır. Senfoni ve caz orkestralarında ayrı olarak da kullanılan trampet, baterinin müziksel anlamda en temel aksamlarından biridir. Ziller ile birlikte ritim tutularak çalındığı gibi, tek başına da çalınabilmektedir. Çapı çok fazla değişmemekle birlikte, farklı akortlarla, farklı tonlara ulaşılması mümkün bir aksamdır. Özellikle, trampetin alt kısmında bir sıra halinde dizilmiş olan metal teller manyetik görevi görüp sesin istenen anlamda iletilmesini sağlar. Manyetiklerle çalındığı gibi, trampetin gövdesinde anahtar görevi gören bir aksam sayesinde manyetik etkisiz hale getirilerek, tiz seslerin aksine bas tonda seslere ulaşarak da çalmak mümkündür. Farklı çalış ve vuruş tarzları üzerinden çok farklı seslere ulaşmak trampetin müziksel anlamda zenginliğinin en önemli kanıtlarından biridir. Diğer tüm tomlarda ve zillerde olduğu gibi, trampette de bageti tutuş tarzına ve tekniklere ciddiyetle uyulması son derece önemlidir. Baget tutuşu temel olarak iki farklı tarzdan oluşmaktadır. Birincisi, “Alman Sitili” olarak da adlandırılan, bagetlerin trampetin merkezinde birbirlerine yaklaşık otuz derecelik açıyla yaklaşması ve avuçların kapalı bir biçimde trampetin yüzeyine dönük olması ile gerçekleştirilir. Bu tutuş, genel olarak serilik gerektiren metal ve rock gibi müzik tarzlarında tercih edilmektedir. Diğer tutuş tarzı ise “Fransız Sitili” olarak adlandırılır. Bu tutuşta, sol elin avucu yarı açık şekilde, bageti üçüncü ve dördüncü parmaklar arasına alarak, ve diğer el ile doksan dereceye yakın bir açı oluşturularak çalınır. Diğer elin avucu diğer tarzda olduğu gibi kapalı ve trampetin yüzeyine dönüktür. Bu tutuş ise özellikle, caz, blues ve country tarzlarında tercih edilmektedir. Genel olarak tüm tutuş sitillerinde, baget çok sıkılmamakla beraber, kavrayıcı bir şekilde tutulmalıdır.   Vuruş çeşitleri ise temel olarak üçe ayrılır: “Full Stroke”, “Half Stroke” ve “Tap Stroke”dur. Full Stroke, trampetin dikey doğrultusunda yaklaşık otuz santimetre yukarıdan kol ve bilek ile beraber vurulan güçlü tondaki vuruş tarzıdır. Half Stroke ise trampetin dikey doğrultusunda on beş, yirmi santimetre yukarıdan yine el ve bilek ile vurulan, full stroke’a göre daha az güçteki vuruş şeklidir. Tap stroke ise trampetin dikey doğrultusunda yaklaşık beş santim yukarıdan sadece bilek yardımı ile vurulan az güçlü vuruş şeklidir. Özellikle, full stroke’dan ve half stroke’dan sonra kullanılarak vurgu süresi düşük, sekizlik ve on altılık notaların çalınmasını sağlar. Temel de tüm vuruşlar, trampetin dikey doğrultusunda yüzeyin beş santimetre yakınlarında bitirilir. Diğer önemli bir vuruş tarzı ise, “Snare” vuruşudur. Adından da anlaşılacağı gibi, bu vuruş tarzında, baget trampet yüzeyine yaklaşık, paralel olarak, trampetin derisini çevreleyen kasnağın üzerine, uzunluğunun yarısına yakın herhangi bir yerinden vurulur. Özellikle, iki dörtlük yavaş ve yavaş dans müziklerinde kullanılan bu vuruş son derece önemlidir. Trampet farklı tarz ve tutuş şekillerinde çalındığı gibi, bateri setine, soprano trampet olarak bir trampet daha eklenebilir. Aynı tutuş ve vuruş şekilleriyle çalınan soprano trampetin farkı isminden de anlaşılacağı gibi tiz bir sese sahip olmasıdır.

    Üçüncü olarak tomlar yer almaktadır. “Alto” diye de tabir edilen, trampete göre çok daha farklı deri ve ses yapısına sahip olan tomların sayısı ve çapları, bateristin isteğine, baterinin büyüklüğüne ve müziğin tarzına göre değişmektedir. Örneğin, Steve Vai, Frank Zappa gibi ünlü isimlerle çalışmış olan Terry Bozzio, yüzden fazla tomu olan bir bateri setine sahiptir. Farklı şekilde, ünlü bir caz ve blues bateristi olan Steve Gadd, sadece dört tomu olan bir bateriye sahiptir. Genel bir tutumdan bahsedilecek olunursa, özellikle caz ve blues bateristleri daha az sayıda toma sahip baterileri, rock ve metal bateristleri ise daha fazla sayıda toma sahip bateri setlerini tercih etmektedir. Tomlar özellikle ritimler içindeki veya arasındaki ataklar için kullanılmaktadır. Atak ise, temel olarak bölümler arası geçişi sağlayan, müziği ritmin tek düzeliğinden kurtaran, tomların art arda veya belirli suslarla çalınması şeklidir. Özellikle dikkat edilmesi gereken nokta, atak süresinin ritim süresiyle aynı olmasıdır. Örneğin, altı sekizlik bir ritm çalınıyor ise, bu ritmin atağı da aynı sürede veya katları şeklinde gerçekleşmelidir, aksi takdirde diğer enstrümanlar ile olan senkron bozulur ve çalmak istenilen parçanın çalınması mümkün olamaz. Atak işlevinin yanı sıra, tamamen tomlardan oluşan ritimler de çalmak mümkündür.

    Dördüncü olarak ziller yer almaktadır. Ziller de tomlara benzer olarak, sayıları ve çapları, bateristin isteğine, baterinin büyüklüğüne ve müziğin tarzına göre değişmektedir. Çalınması sırasında, normal baget ve çeşitleri kullanıldığı gibi, özel zil bagetleri de kullanılabilir. En temel zillerden biri, “Hi-Hat” diye tabir edilen pedal sistemi sayesinde açılıp kapanabilen, ve genellikle trampet ile oluşturduğu senkronizasyon sayesinde ritim sırasında en çok kullanılan zil olan orta çaplı bir zildir. Diğer bir zil, “Ride” diye adlandırılan, genel olarak en büyük çapa sahip zildir. Çapının büyük olmasından dolayı, daha güçlü ve yayılgan bir tona sahip olan ride, özellikle hızlı ve güçlü ritimler eşliğinde kullanılır. Ride’dan sonra çap olarak bir küçük grubu olan “Crash” gelir. Crash, ride’a göre daha az yayılgan bir tona sahip olduğu için, ritim eşliğinde, ride’a göre daha tercih edilebilir bir konumdadır. Crash grubundan sonra gelen önemli bir zil grubu ise, “Splash”dir. Adından da anlaşılacağı gibi, yayılganlığı ve gücü düşük olan, su sıçraması sesini andıran bir tona sahip, son derece önemli bir zildir. Bateri setlerinde her müzik dalında kullanılan ziller, ritimsel işlevlerinin yanı sıra, özellikle klasik müzik olmak üzere, birçok müzik tarzında ayrı olarak kompozisyonun büyük bir parçasını oluştururlar. Genel olarak ifade etmek gerekirse ziller; ostinatolar, yani sürekli tekrarlayan notalar, şeklinde trampet ve diğer bateri aksamlarıyla senkron oluşturularak çalınır. Ayrıca en önemli işlevlerinden biri ise, atakların ziller ile bitirilmesi ve zillerin yeni ritmin başlangıcını, yani ilk notasını oluşturmasıdır.

    Beşinci olarak ise, sehpa, yardımcı aksam ve tabure yer almaktadır. Tabure, bateristin rahatça oturmasını sağlamak amacıyla tasarlanmış konforlu bir oturaktır. Sehpalar ise, özellikle zillerin ve diğer bateri aksamların güvenli ve bateristin rahatça kontrol edebileceği bir şekilde durmasını sağlamaktadır. Örneğin, zillerin çoğunluğu ayrı birer sehpaya, trampet tripod şeklinde özel olarak tasarlanmış bir sehpaya, tomlar ise birbirleri arasındaki ve bas davulu ile olan bağlantıları sağlamak amacıyla yardımcı aksamlara sahiptirler. Tüm bu yardımcı aksam, tabure ve sehpalar bateristin kullanım kolaylığı düşünülerek yüksekliği ve açıları ayarlanılabilir olarak tasarlanmıştır. Özellikle, baterinin, dört uzvun kullanılarak çalınan bir enstrüman olduğu düşünülürse, öncelikle dikkat edilmesi gereken noktalardan biri tabure, yükseklik ve aksamların bateriste olan uzaklığı ve dengedir.

    Altıncı olarak ise, aksesuarlar yer almaktadır. Aksesuarlar, bateristin isteğine ve yeteneğine, müziğin tarzına bağlı olarak değişiklik gösterir. Örneğin, baget çok farklı çeşitlere sahiptir. Hatta, bu çeşitler, müzik tarzına göre kendilerini aksesuar olmaktan çıkarıp, temel baget haline getirler. Örneğin, özellikle cazda kullanılan “Brush” diğer bir adıyla “Fırça” şeklinde tabir edilen baget, cazın vazgeçilmez bir parçasıdır. Baget çeşitleri bununla beraber sınırlı olmamakla birlikte, rock, metal bageti, zil bageti, cowbell bageti gibi çok sayıda çeşide ayrılmaktadır. Diğer önemli aksesuarlardan biri cowbel’dir. Özellikle samba ve rumba tarzlarında tercih edilen bir aksam olan metalik yapıdaki cowbell, genellikle bas davulun kasnağına yerleştirilir ve zil işlevine benzer olarak oluşturulan ostinatolarla çalınır.

    Son olarak baterinin en önemli parçası, bateriyi vareden, ona hükmeden, yeteneğiyle, müzik kulağıyla müziğin en önemli parçalarından biri hale getiren bateristtir.

                Tuğhan Akbaşak begin_of_the_skype_highlighting     end_of_the_skype_highlighting
Department of Biochemistry and Organic Chemistry
              Faculty of Science and Technology
                    Uppsala University