Geçmişi Tanımadan Bugünü Anlamak Zor...

20 Aralık 2013, 10:18

YEŞİLOVA kazıları M.Ö 8500 e uzanan buluntular...
Gençlerin arkeolojiyle tanıştırılması ve öğretilmesi projesi çok ilginç...

İZMİR'İN TARİH ÖNCESİ (Prehistorik) YERLEŞİM ALANI

YEŞİLOVA HÖYÜĞÜ

Bornova Ovası'nın ortasında Manda deresi ile Gökdere'nin birleştiği yerde kalın bir alüvyon tabakası altında kalmış olan Yeşilova Höyüğü kent içinde Tarih Öncesi döneme ait bilinen tek yerleşimdir. Höyükteki ilk yerleşime ait kalıntı ve buluntular bugünkü ova seviyesinden yaklaşık 4-5 m. aşağıdaki killi ana toprağın üzerinde yer almaktadır, ilk çalışmalar yerleşimin çanak çömlek yapımını bilen ve özellikli, kaliteli keramik üreten bir topluluk tarafından kurulduğunu göstermektedir.

Yeşilova Höyüğü'ndeki prehistorik yerleşim Neolitik dönemin sonundan itibaren hemen yakınındaki Yassıtepe (Form Bornova'nın karşısı) ve İpeklikuyu (Bornova Anadolu Lisesi) yerleşimlerinin bulunduğu alanlara da yayılarak gelişimin sürdürmüştür. Bornova Ovası'nın ortasında İzmir'in kent kültür tarihinin doğduğu 800 m. çapındaki bu alan "izmir'in Tarih Öncesi Yerleşim Alanı" dır.

İlk kazılar 2005 yılında İzmir Arkeoloji Müzesi -Ege Üniversitesi Arkeoloji Bölümü ortak çalışması olarak başlatılmıştır. 2008 yılından itibaren de Bakanlar Kurulu kararıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Ege Üniversitesi adına Yar. Doç. Dr. Zafer Derin başkanlığında kazılara devam edilmektedir.

Kazı çalışmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın, Bornova Belediyesi, T?mir İl Özel İdaresi ve Ege Üniversitesi'nin desteğiyle gerçekleştirilmektedir. Yeşilova Höyüğü'nde kazı çalışması, araştırmalarla birlikte birçok faaliyet ve proje de sürdürülmektedir.

Yeşilova Höyüğü'nün Kültürel Süreci

Yeşilova Höyüğü üst üste 20 kez yerleşilmiş, 100 bin metrekareden fazla bir alana yayılan ve zamanla günümüzde ova seviyesinin altında kalmış höyük tipi bir yerleşimdir. Yeşilova Höyüğü yayılım alam içinde Neolitik dönemden Roma dönemine kadar birçok kültürün yaşadığı anlaşılmıştır. Buna göre kültür katlan yüzeyden başlayarak; I. Kat Roma, Demir Çağ ve Tunç Çağ kültürlerini içerirken, II. Kat (1-2 tabakaları) Kalkolitik Dönem ve III. Kat (l(a-f)-8 tabakaları) Neolitik Dönem olarak saptanmıştır.

Neolitik Çağ Yerleşimi -"Barış Dönemi"

Höyük'teki ilk yerleşim günümüzden en az 8-9 bin yıl önce Cilalı Taş Dönemi olarak da adlandırılan Neolitik Çağ'da başlamıştır, m. Kat Yeşilova Höyüğü'nün en uzun süreli ve en kaim kültür katıdır. Yıllar içinde genellikle tahribatlardan sonra yeniden inşa edildiği anlaşılan 15 mimari kata sahip bu sürecin kendi içinde üç evrede gelişim gösterdiği anlaşılmıştır.

Neolitik yerleşimin MÖ.6000-5700 yıllan arasındaki son dönemini temsil eden, yüzey toprağının 1-2 metre altındaki bu katlarda 0.60-0.80 metre kalınlığında taş temelleri olan dikdörtgen planlı 5x6, 6x8 ve 9x10 metre boyutlarında mekânların inşa edildiğisaptanmıştır. Yerleşim olasılıkla iklim değişimine bağlı olarak değişen olumsuz çevre şartları nedeniyle MÖ.5800 civarında terkedilmiştir.

Kalkolitik Çağı Yerleşimi- "İlkellik ve fakirlik dönemi"

Yeşilova'nın Neolitik dönemden en az 1000 yıl sonra bu kez öncekinden çok farklı bir topluluk tarafından istilaya uğradığı anlaşılmıştır. Bu yeni gelen topluluklar koyu renkli çanak çömlekleri ve oval planlı çukur evleri ile ilkel bir yapıya sahipti. Sözünü ettiğimiz bu süreç günümüzden altı bin yıl önceye giden Kalkolitik Çağ olarak adlandırılan bir dönemi işaret etmektedir. Neolitik toplulukların nereye gittikleri ve yeni gelenlerin nereden geldikleri çok iyi bilinememektedir. Bilinen bir şey varsa o da, Yeşilova'da yaşayan ilk toplum her iki süreç içinde defalarca çevredeki derelerin taşkınlarıyla karşılaştığı ve alana yığılan alüvyonların etkisiyle yaşamın gittikçe zorlaştığıydı.

Tunç Çağı Yerleşimi-"Zenginlik ve Savaş Dönemi"

Yeşilova Höyüğü'ndeki günümüzden beş bin yıl önceye tarihlenen Erken Tunç Çağ yerleşimi Kalkolitik Dönemin devamı olarak görülebilir. Çanak Çömlekteki benzerlikler dışında bu dönemde taş temelli kolasal mimari önemli bir gelişmeyi işaret eder. Mezarlığını Yeşilova Höyüğü'nün merkezinde (I No'lu alanda) bulduğumuz bu kültürel sürece ilişkin mimari kalıntılar yerleşimin kuzeyinde Yassıtepe'de saptanmıştır. Günümüzde kentin alışveriş merkezinde yer alan yerleşimin bir bölümünün üzerinde evler bulunmaktadır.

Troya'nm en eski katıyla çağdaş olan Erken Tunç Çağ yerleşimi ince uzun dikdörtgen planlı yüksek taş duvarlı yapılardan oluşmaktadır. Toprak yüzeyinin hemen altında ortaya çıkan ve yaklaşık 1 metre yüksekliğinde taş duvarları olan mekânların kuzeydoğu, güneybatı doğrultusunda uzun evler şeklinde uzandıkları, içlerinde ocak yerlerinin, iri küplerin ve platformların bulunduğu anlaşılmaktadır. Yapıların uzun duvarlarının "s" şeklinde yıkılması, İzmir'in beş bin yıl önceki yerleşiminin bir depremle son bulduğunu göstermektedir. Depremden soma burada yaşayan topluluklar yapılarını onarıp bir süre daha yaşamışlardır. Bu alandaki çalışmalarla Yeşilova Höyüğü yerleşimi ile bağlantılı olarak kentin Neolitik Çağın sonundan başlayarak beş bin yıl öncesine kadar olan süreci aydınlatacak önemli bulgular elde edilmiştir.

Bu dönemde bu alanda yaşayanlar ölülerini insan boyundaki iri küplerin içine bebeklerin anne karnında durduğu gibi yerleştirmişlerdir. Bir gün toprak anadan yeniden doğacaklarına inandıkları için yanlarına yiyecek ve içecek kapları bırakılıp küpün ağzı da güneşin doğuş yününe çevrilmiştir.

Roma Yerleşimi ve Mezarları

Yeşilova Höyüğü'nün bulunduğu alanda Roma Dönemi'nde dağınık olarak inşa edilmiş olan çiftlik evlerinin bulunduğu anlaşılmaktadır. Çok az mimari kalıntı olmasına karşın burada yaşayanların küçük bir mezarlığı açığa çıkartılmıştır. Kiremit ve Taş Lahit mezar şeklindeki gömütlere çocukların ve yetişkinlerin koyulduğu anlaşılmıştır. Alanın Roma döneminden sonra bir daha yerleşilmediği, alüvyonların çevreyi doldurması sonucu meyve bahçeliğine dönüştüğü anlaşılmıştır.

Zafer Derin ÖZGEÇMİŞ VE ÇALIŞMALAR

Doç.Dr. Zafer Derin'in çocuklara arkeolojiyi tanıtma ve sevdirme projesi kapsamında bire bir yaşamı canlandırma çalışmaları...

Mühendis, Yazar ve TV Programcısı M.Osman Akbaşak
ve
Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi , Arkeoloji Bölümü, Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Ana Bilim Dalı öğretim üyesi Doç Dr Zafer Derin'e

Özel teşekkürlerimle...
R.Sinan Akbaşak